صدای Dolby چیست؟ Dolby Pro Logic و Dolby Surround چه تفاوتی با صدای استریو دارند؟

صدای Dolby Pro Logic و همین‌طور Dolby Pro Logic II از تبدیل دو کانال صدا یا همان صدای استریو که توسط ماتریسی خاص اینکد شده، به صدای چند کاناله با تفکیک بهتر حاصل می‌شود. صدایی که محیطی‌تر بوده و فیلم‌ها، موسیقی و بازی‌ها را لذت‌بخش‌تر می‌کند.

قبلاً به توضیح صدای چندکاناله و تفکیک صدا پرداختم:

در صدای محیطی ( Surround Sound) یا سِرّاند (به غلط سوراند گفته می‌شود) تکنولوژی‌های مختلفی داریم که چندان جدا از هم نیستند. در ادامه به بررسی انواع دالبی سراند، استریو و دالبی پرولوجیک می‌پردازم.

دالبی یکی از کمپانی‌های بسیار مهم در عرصه‌ی تکنولوژی‌های صوتی و حتی تصویری مثل دالبی ویژن است. این کمپانی چندین استاندارد مختلف تدوین کرده که تنها دو مورد آن اساسی و اصلی است و مابقی موارد، انشعاباتی از این دو هستند. دالبی پرو لوجیک و انواع آن را را در ادامه بررسی می‌کنم.

Dolby Surround و Dolby Stereo

اینکد کردن صدای دو کاناله برای دنیای فیلم و سینما در سال 1976 به کمک دالبی سراند انجام می‌شد. دالبی سراند صدا را به شکلی خاص اینکد می‌کرد و در هنگام پخش تکنولوژی Dolby Stereo آن را به صدای چهار کاناله (برای سینماها) و صدای دو کاناله (برای کاربردهای خانگی) تبدیل می‌کرد.

در حال حاضر دیگر دالبی استریو کاربرد چندانی ندارد و دالبی پرو لوجیک که معادل امروزی آن است، جایش را به کلی گرفته و حتی نسخه‌ی دوم دالبی پرو لوجیک با کیفیتی بالاتر معرفی شده است.

متأسفانه هنوز هم گاهی از واژه‌ی دالبی سراند به جای دالبی پرو لوجیک استفاده می‌شود، اولین به اینکد صدا و دومی به  پخش صدا یا دیکد اختصاص دارد.

Dolby Pro Logic

دالبی پرو لاجیک یا همان دالبی پرو لوجیک یا پرولوجیک قدیمی‌ترین روش دیکد صداست که توسط این کمپانی معرفی شده است. روشی که صدا را به صورت ظاهراً محیطی پخش می‌کند و در حقیقت Virtual Sourround است نه سراند واقعی. پس از معرفی کارت صداهای 5.1، 6.1 و 7.1 کاناله، دالبی پرو لوجیک تدریجاً از دنیای گیم و به خصوص پی‌سی رخت بربست و جای خود را به صدای واقعاً محیطی داد.

دالبی پرو لوجیک برای صدای آنالوگ تعریف شده بود اما بعدها دیکدرهای دیجیتال صدا نسخه‌ی دیجیتالی آن را به کار گرفتند و محصولاتی با پشتیبانی از صدای سراند دالبی پرو لوجیک معرفی شد.

و اما روش کار به صورت دقیق:

دالبی پرو لوجیک پس از ضبط صدای 4 کاناله در استودیو یا هر مکان دیگر وارد عمل می‌شود و 4 کانال مستقل را به یک صدای معمولی استریو تبدیل می‌کند. اینکد کردن صدا به صورت ماتریسی انجام می‌شود و دیکد آن هم با توجه به ماتریسی خاص صورت می‌گیرد. در هنگام دیکد و پخش صدا می‌توان صدای بلندگوی میانی را از ترکیب صدای چپ و راست به دست آورد اما صدای بلندگوهای چپ و راست عقب، با روشی به اسم Phase Shift یا جابجایی فاز حاصل می‌شود. در حقیقت همان صدای بلندگوهای جلو با کمی تأخیر از بلندگوهای پشت پخش می‌شود. تأخیر موجب می‌شود که تفکیک صدا ظاهراً بیشتر شده و حس صدای محیطی فزونی یابد.

بنابراین صدای 4 کاناله‌ای که در قالب صدایی استریو اینکد شده بود، به کانال چپ، راست، مرکز و پشت تبدیل می‌شود. اگر دیکدر نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری صدای پرو لوجیک وجود نداشته باشد، مشکلی نیست، می‌توان به صورت صدای استریوی معمولی از آن استفاده کرد.

[su_pullquote align="right"]منطق چرخش صدا برای افزایش حس جهت‌دار بودن صدا.[/su_pullquote]

نکته‌ی جالبی که به جهت‌دار بودن صدای دالبی پرو لوجیک کمک می‌کند، کاهش صدای بلندگوهای مختلف و افزایش صدای بلندگویی خاص است. به این پدیده Steering Logic یا منطق چرخش صدا گفته می‌شود. مثلاً اگر صدایی حالت مونو (یک کاناله) داشته باشد و در واقع سیگنال کانال چپ و راست به هم شبیه باشد، بلندگوی مرکزی صدا را با قدرت بیشتر پخش می‌کند و بلندگوهای راست و چپ قدرت صدا را کاهش می‌دهند. تفاوت قدرت صدا می‌تواند تا 30 دسی‌بل هم بالا برود.

دالبی پرو لوجیک 2 یا Dolby Pro Logic II

در سال 2000 دالبی پرو لوجیک 2 یا به اختصار DPL II معرفی شد. این بار صدای باکیفیت استریو به 5 کانال مجزا با محدوده‌ی فرکانسی کامل تبدیل می‌شود. جلو راست، جلو چپ ، عقب راست، عقب چپ و مرکز. حتی صدای چهار کاناله‌ی دالبی سراند هم می‌تواند به 5 کانال مجزا دیکد شود. بنابراین دالبی پرو لوجیک 2 کاربرد گسترده‌تر و کیفیت بالاتری دارند.

منطق چرخش صدا بهبود یافته و تفکیک صدا بهتر شده است. در دوران جدید دیگر صدا به صورت دو یا چهار کاناله نیست بلکه دی‌وی‌دی‌ها و بازی‌های ویدیویی از صدای 5.1 کاناله‌ی واقعی برخوردارند. بنابراین در صورت نیاز می‌توان این صدای عالی را به صدای دو کاناله تبدیل کرد و سپس با دالبی پرو لوجیک 2 بخشی از کیفیت عالی آن را تجربه نمود.

Dolby Pro Logic IIx و Dolby Pro Logic IIz

Dolby Pro Logic IIx همان دالبی پرو لوجیک 2 است که می‌تواند صدا را به صورت 6.1 یا 7.1 کاناله هم دیکد کند.

Dolby Pro Logic IIz علاوه بر کانال‌های معمول، 2 کانال صدا برای اسپیکرهای سمت جلو که در ارتفاع قرار دارند هم شامل می‌شود. بنابراین دیکد کردن صدای 5.1 یا 7.1 کاناله به صورت 7.1 کاناله و 9.1 کاناله امکان‌پذیر می‌شود.

تبدیل و پخش صدای دالبی چند کاناله و 2 کاناله

همان‌طور که اشاره کردم در حال حاضر فیلم‌ها و بازی‌ها دارای صدای واقعاً 5.1 و حتی 7.1 کاناله هستند. صدای 5.1 یا 7.1 کاناله حجم و بیت‌ریت بالایی دارد و می‌توان آن را به صدای دو کاناله تبدیل کرد. برای این تبدیل باید از همان ماتریس تبدیل استفاده شود و این کاری است که در برخی نرم‌افزارهای تبدیل ویدیو مثل Handbrake بسته به تنظیمات موردنظر کاربر، انجام می‌شود. در تصویر زیر دالبی پرو لوجیک 2 و دالبی سراند (که احتمالاً همان اینکد کردن برای دیکد توسط دالبی پرو لوجیک است) را شاهد هستیم:

برای پخش صدا به شخصه از PotPlayer استفاده می‌کنم که تنظیمات فوق‌العاده کاملی دارد. همان‌طور که مشاهده می‌کنید در لیست روش‌های دیکد صدا، علاوه بر دالبی پرو لوجیک و نسخه‌ی دوم آن، مواردی شامل LFE هم وجود دارد. بنابراین می‌توانید دست به کار شوید و تنظیمات متنوع پخش صدا را آزمایش کنید:

اینتوتک